Wrocław 2025-05-03

Stacja kolejowa Wrocław Świebodzki.

Współrzędne geograficzne: 51.108N, 17.018E. Elewacja 116 m.

Tło historyczne.

W Królestwie Prus najważniejszymi miastami był: Berlin, Szczecin, Wrocław, Gdańsk i Królewiec. Na drugim miejscu były: Toruń, Bydgoszcz, Poznań. Ponieważ prusacy zauważyli możliwe korzyści z połączenie głównych miast liniami kolejowymi, dlatego dążyli do realizacji tego zamierzenia. Nad wszystkim czuwało państwo. Powstały trzy towarzystwa kolejowe, które otrzymały koncesje na budowę odpowiednich szlaków: Kolei Górnośląska, Kolei Dolnośląsko-Marchijska, Kolei Świdnicko-Świebodzka. Wszystkie one rozpoczęły działalność od Wrocławia. Towarzystwo Kolei Górnośląskiej to było to która zbudowało pierwszą linię Wrocław – Oława, a następnie przez Gliwice do Mysłowic i dalej do zabory austriackiego, przez Trzebinię do Krakowa. Kolei Dolnośląsko-Marchijska to tak która poprowadziła linię z Wrocławia do Frankfurtu nad Odrą (i do Berlina), a dalej do Szczecina i Świnoujścia. Kolei Świdnicko-Świebodzka to było towarzystwo, które połączyło miasta na terenie Sudetów.

W 40-latach XIX wieku, we Wrocławiu zbudowano trzy dworce czołowe (nieprzejezdne): w 1842 roku, Kolei Górnośląska, w 1843 roku, Kolei Świdnicko-Świebodzka i w 1844 roku, Kolei Dolnośląsko-Marchijska.

Stacja kolejowa Kolei Górnośląskiej powstała w rejonie obecnych ulic; Stacha Świstackiego i Krakowskiej. Obecnie jest tutaj skład kontenerowy. (Współrzędne geograficzne 51.094N, 17.055E).

Dworzec Świebodzicki powstał w rejonie obecnych ulic: Robotnicza, Plac Orląt Lwowskich, Tęczowa. (Współrzędne geograficzne 51.108N, 17.018E).

Dworzec Marchijski lub Dworzec Dolnośląsko-Marchijski został zbudowany obok stacji kolejowej Dworzec Świebodzicki, po stronie północnej. Po tej stacji nie ma już śladu. Stacja była zlokalizowana w widłach obecnej ulicy plac Orląt Lwowskich i Robotnicza. (Współrzędne geograficzne 51.109N, 17.018E).

Szybko zorientowano się, że tego typu układ kolejowy bardzo ogranicza przepływ podróżnych, którzy podróżują dalej i towarów z zachodu na wschód. Powstał plan połączenia dworca Świebodzickiego (Kolei Świdnicko-Świebodzka i Kolei Dolnośląsko-Marchijska) z Dworcem Górnośląskim. Połączenie nastąpiło w 1848 roku. Rozjazd umieszczono przed Dworcem Świebodzickim w rejonie adresu ulica Tęczowa 55. Torowisko poprowadzono ulicą Kolejowa i Wojciecha Bogusławskiego. Dworzec Górnośląski stał się przelotowy, po nieznacznej rozbudowie układu torowego.

Stacja kolejowa Wrocław Świebodzki.

Wrocław Świebodzki to jest obecnie (2025 rok) nieczynna stacja kolejowa we Wrocławiu, przy placu Orląt Lwowskich 20. Jest to teren dzielnic Stare Miasto / Przedmieście Świdnickie, czyli ścisłe centrum Wrocławia. Z dworca Świebodzkiego do dworca Wrocław Główny jest 1 700 m. Natomiast do ratusza we Wrocławiu jest dystans 1 000 m. Stacja została otwarta w 1843 roku, czyli w czasach pruskich, pod nazwą Breslau Freiburger Bahnhof. Budynek dworca został wpisany na listę zabytków w dniu 30 grudnia 1970 roku, pod numerem rejestracyjnym A/5262/247. Stacja funkcjonowała do 1991 roku, kiedy została zamknięta. Jednak jeszcze w 2023 roku, na stację przyjeżdżały specjalne pociągi z miłośnikami kolei.

Na równi stacyjnej były trzy perony i sześć krawędzi peronowych. Ze stacji wychodziły trzy linie kolejowe: Nr 274 Wrocław Świebodzki – Zgorzelec, Nr 760 Wrocław Świebodzki – Wrocław Gądów, Nr 757 Wrocław Świebodzki – Wrocław Muchobór.

Stacja była typowym dworcem czołowym, o minimalnej możliwości rozwoju i zmiany układu torowego. Zachowała się częściowo infrastruktura stacji; dworzec, perony z zadaszeniami, budynek lokomotywowni. W byłych budynkach kolejowych jest teatr, firmy handlowo-usługowe, a równia stacyjna jest wykorzystywana jako niedzielny plac targowy. Co kilka lat, pojawiają się propozycje uruchomienia na nowo ruchu aglomeracyjnego.

Historia.

Dworzec Wrocław Świebodzki wybudowany był dla obsługi Kolei Wrocławsko – Świdnicko – Świebodzickiej i był drugim wrocławskim dworcem kolejowym, po dworcu Kolei Górnośląskiej. Budowę stacji i linii kolejowej Wrocław – Świebodzice, rozpoczęto w kwietniu 1942 roku. Pierwszy pociąg odjechał ze stacji w dniu 28 października 1843 roku. Było to kilka miesięcy po uruchomieniu dworca Kolei Górnośląskiej, który jednak już w 1856 roku, został zlikwidowany. W dniu 1 marca 1853 roku, linia kolejowa Wrocław – Świebodzice, została przedłużona do Wałbrzycha. W 1867 roku, linia ta została połączona ze Śląską Koleją Górską i od dnia 15 sierpnia 1867 roku, pociągi jeździły na trasie Wrocław – Jelenia Góra.

Stopniowo poszczególne towarzystwa kolejowe zaczęły zacieśniać współpracę. Wszystkie ówczesne dworce we Wrocławiu były dworcami czołowymi; Dworzec Świebodzki, Dworzec Dolnośląsko-Marchijski (wybudowany w 1843–1844, tuż obok Świebodzkiego), Dworzec Górnośląski (obok dzisiejszego dworca Wrocław Główny). Najpierw nastąpiło połączenie Dworca Górnośląskiego z Dworcem Świebodzkim, przy pomocy dodatkowego toru. Ten tor przebiegał obecnymi ulicami: Kolejowa i Wojciecha Bogusławskiego (na poziomie ulic). Wagony były przeciąganie zaprzęgami konnymi. W 60-latach XIX wieku, połączenie to umieszczono na nasypie i zmieniono jej przebieg: ulica Nasypowa, Pszenna, Manganowa. To pozwoliło na oddzielenie ruchu kołowego od kolejowego, dzięki wiaduktom. 

W 1872 roku, Towarzystwo Kolei Prawego Brzegu Odry, zbudowało własny dworzec kolejowy; Wrocław Nadodrze, który torami łączył już cały system kolejowy Wrocławia. Stopniowo, poszczególne dworce traciły na indywidualnym znaczeniu, za wyjątkiem Dworca Wrocław Główny i Dworca Świebodzkiego. Dworce Marchijski i Prawobrzeżny straciły na znaczeniu i z ich połączenia powstał Dworzec Towarowy Zachodni – West-Güter Bahnhof. Obecną pozostałością po Dworcu Towarowym są tylko magazyny i bocznice.

Od 1914 roku, linia Wrocław – Świebodzin była elektryfikowana. Dworzec Świebodzki był to pierwszy dworzec we Wrocławiu z trakcją elektryczną. Na stacji można było spotkać lokomotywy elektryczne; EP42, E18, wagony elektryczne; EIT17, ET51, EIT18 (dwuwagonowe). W lipcu 1945 roku, sowieckie oddziały trofiejne rozebrały sieć trakcyjną i wywiozły do Moskwy.

Do 1944 roku, pociągi ze stacji Dworzec Świebodzki jeździły do: Świebodzice, Wałbrzych, Jelenia Góra, Zgorzelec, Legnica, Głogów, a także do Zielonej Góry, Szczecina i Berlina. Do Berlina jeździły pociągi osobowe, pospieszne i nocne.

Po drugiej wojnie światowej, wielcy tego świata zdecydowali, że Dolny Śląsk, Pomorze oraz Warmia i Mazury zostaną włączone w granice Polski, a Polskie Kresy zostaną utracone. Dworzec Świebodzki wznowił kursowanie pociągów w sierpniu 1945 roku, przy użyciu trakcji parowej. Ponowna elektryfikacji linii kolejowej Wrocław – Jelenia Góra nastąpiła w 1966 roku, ale tym razem prądem elektrycznym 3 kV DC. Po zawieszeniu ruchu na stacji Dworzec Świebodzki, trakcję elektryczną rozebrano w okresie 1998-1999. Pozostały stalowe słupy trakcyjne.

Po drugiej wojnie światowej zmienił się rozkład jazdy pociągów. Większość pociągów jeździła głównie na zachód i południowy zachód Dolnego Śląska. Ale były także pociągi do Głogowa, Lubina i Legnicy.

Wzdłuż ulicy Tęczowa zbudowano liczne magazyny, hurtownie i gazownię miejską. W 1945 roku, bocznice kolejowe przy ulicy Tęczowa, wykorzystano jako miejsce załadunku cegieł i innych materiałów budowlanych, które wywożono do Warszawy.

Dworzec Świebodzki – budynek.

Gmach dworca odznacza się wysokimi walorami artystycznymi. Nawiązuje do form architektury pałacowej, wywodzącej się z późnego klasycyzmu i włoskiego renesansu. Dworzec Świebodzki został zaprojektowany w styli późnoklasycystycznym, przez inżyniera Aleksa Cochiusa i zbudowany w okresie 1842-1843. Jest to obecne skrzydło południowe, później zamienione na budynek administracyjny. Z biegiem czasu dobudowano drugi budynek, na północ od peronów i torów. Dworzec został rozbudowany w okresie 1868–1874, według projektów architektów; Walthera Kyllmanna, Adolfa Heydena oraz Carla Lüdeckego. Ten ostatni zaprojektował fasadę centralną. Na podstawie ich rysunków projekt przebudowy gmachu dworca opracował architekt Emil Hasenjäger, a projekt przebudowy całości Georg Wernich. Nadzór nad realizacją prac sprawował Carl Vogt. Po drugiej wojnie światowej fasada została przebudowana i jest bardziej okazja od pierwotnej.

Obecnie budowla składa się z trzech elementów. Centralnej parterowej bryły mieszczącej hol dworca, oraz dwóch równoległych skrzydeł. Skrzydła także są złożone z trzech brył. Od strony południowej budynek na skrajach jest trzykondygnacyjny, a bryła wewnętrzna dwukondygnacyjna. Skrzydła otrzymały liczne boniowania, gzymsy i na parterze okna zakończone półokręgami. Dachy o niewielkim spadku ozdobiono balustradami.

Centralna bryła ma duże reprezentacyjne wejście, nad którym umieszczono duże półkoliste okno, dobrze doświetlające wnętrze. Na frontonie budynku umieszczono; płaskorzeźby, napis „Wrocław Świebodzki”, ozdobną balustradę na dachu, a w attyce zegar. Na attyce umieszczono rzeźby alegoryczne Pomeranii i Silesii. Poniżej na płycinach umieszczono herby Wrocławia i Szczecina. Umieszczono je tam w chwili uruchomienia połączenia kolejowego Wrocław – Szczecin. Boki budowli w formie łuku otrzymały arkady. Są liczne boniowania, ozdobne gzymsy, kolumny w stylu jońskim.

W budynku była restauracja-poczekalnia klasy 1 i klasy 2. W klasie 1 były bogate żyrandole, duże palmy, ściany były ozdobione bogatym ornamentem. W klasie 2 był bardziej skromnie. Były kasy biletowo-bagażowe, bufet, przechowalnia bagażu, poczta z telefonem, sklep z prasą, książkami i tytoniem.

Plac przed dworcem otoczono żeliwnym ogrodzeniem i ozdobiono fontanną, którą wieńczyła figura Victorii. Był postój dla dorożek, a później dla TAXI. W pobliżu był przystanek tramwajowy. Była także stróżówka dla policmajstra.

Od strony północnej, ulic Robotnicza, jest skrzydło północne, parterowe i także jest boczne wejście reprezentacyjne, w formie ryzalitu. Wejście jest podobne do wejścia głównego. Na attyce także umieszczono postacie alegoryczne. Obecnie są także napisy; „Teatr Polski” oraz „Scena na Świebodzkim”. Skrzydło północne także rozpoczyna się i kończy bryłami trzykondygnacyjnymi.

Stacja – Dworzec Świebodzki.

Zanim powstał reprezentacyjny centralny budynek dworca, tory prowadziły aż do placu Orląt Lwowskich. Tutaj była obrotnica lokomotyw. 

W 20-latach XX wieku, germańcy planowali rozbudować dworzec poprzez dodanie peronów przelotowych wzdłuż ulicy Kolejowa. Do realizacji planów nie doszło, bo germańcy rozpoczęli drugą wojnę światową. W okresie 1942-1944, rozpoczęto budowę systemu schronów w pobliżu obiektów publicznych, w tym dworców kolejowych. Miały one chronić mieszkańców Breslau przed nalotami bombowców alianckich. Do 1944 roku, na stacji przeładowywano towary z wagonów kolejowych na wagony tramwajowe. Tor tramwajowy prowadził od ulicy Marchijskiej.

W dniu 31 sierpnia 1982 roku, okolice dworca były miejscem protestu antykomunistycznego, w którym wzięło udział 70 000 osób. Funkcjonariusze ZOMO strzelali do protestujących. Było osiem osób rannych, a jedna z tych osób, tokarz z wrocławskiej fabryki ELWRO, Kazimierz Michalczyk, zmarł w wyniku odniesionych ran, dwa dni później.

W 1991 roku, nastąpił koniec regularnych kursów pociągów. Kolej wydzierżawiła dworzec Teatrowi Polskiemu. Funkcjonowały także kluby nocne Imperium, Columbus, a później Senso. Był klub muzyczny Wagon i firmy usługowe. Obecnie funkcjonują tutaj sklepy.

W 1992 roku, na stacji zorganizowana wystawę lokomotyw, z okazji 150-lecia istnienia kolei we Wrocławiu. Zademonstrowano parowozy: Tb1-1479, Ty2-86, Tr203-296 (jako 2438 Transportation Corps U.S.A.), Ty45-148, Tp202-28, Pt47-94, TKt48-58, Ol49-1.

Od 1993 roku, na torach stały dwa wagony typu 43A Ryflak, w których urządzono piwiarnię. W styczniu 2021 roku, doszło do pożaru „Wagon Clubu”. Wagony zostały zniszczone.

W 1997 roku, z powodu powodzi stacja została zalana. W 2007 roku, w budynku dworca wybuch pożar. W 2015 roku, w budynku dworca, na powierzchni 150 m2, uruchomiono makietę kolejową. W 2021 roku, makieta została przeniesiona do innej lokalizacji.

W 2016 roku, na stację wjechał pierwszy pociąg specjalny, zabytkowy, który przewoził miłośników kolei. Takie specjalne pociągi są organizowane cyklicznie i przyjeżdżają na stację Dworzec Świebodzki. W 2023 i 2024 roku, pociągi były ciągnięta przez dwie lokomotywy SM30, które umieszczono na obu końcach składu.

W okresie 1997-2018, na stacji stała lokomotywa parowa Ty2-22 z tendrem 32D43-16. Lokomotywa ta została odnowiona do stanu eksponatu i obecnie stoli na stacji kolejowej Lubin i jest częścią ekspozycji, o losach Polaków przesiedlonych z Polskich Kresów.

W dniu 14 marca 2023 roku, na stację wjechał pociąg hybrydowy Impuls 36EWh-015 Kolei Dolnośląskich. Był to przejazd techniczny związany z planami przywrócenia ruchu pasażerskiego na Dworcu Świebodzkim. Pamietajmy, że okolice dworca to były kiedyś magazyny i fabryki. Ale po działalności architektów z Moskwy i Berlina, są tutaj obecnie liczne bloki mieszkalne i biurowce.

Na stacji większość torów została rozebrana lub zasypana. Zachowały się bocznice do sąsiednich zakładów pracy; DOLKOM w byłej lokomotywowni, Skład opału, Centrozłom Wrocław. Na byłej równi stacyjnej w niedzielę funkcjonuje Targowisko „Świebodzki”. Budynek dawnej kolejowej kotłowni jest przebudowywany na lokal usługowy. Z zachodniej strony byłej lokomotywowni jest obrotnica, która umożliwia dojazd do niektórych bocznic. Obecnie (2025 rok) obrotnica jest nieużywana. W historii stacji było kilka obrotnic, bo z uwagi na układ budynków, dojazd do niektórych obiektów wymagał częściowego obrócenia wagonu.

W zachodniej części stacji jest kładka nad torami, już nieużywana od 2001 roku. Kładka ma długość 107 m i ma schody tylko na obu końcach. Początkowa kładka miała kilka zejść na perony.

Perony były zadaszone, początkowo halą peronową, ale w wyniku kilku prac remontowo-budowlanych pozostawiono indywidualne zadaszenia nad peronami. Obecnie najdłuższe zadaszenie ma długość 190 m, wsparte jest na żeliwnych filarach i pokryte blachą. Ostatni remont, połączony z wymianą blachy wykonano w 1980 roku. Na równi stacyjnej, części osobowej pozostały cztery tory, cztery perony i 6-krawędzi peronowych.

Ruch kolejowy na pozostałych torach jest prowadzony z nastawni „WŚ”, która jest położona na zachód, za wiaduktami kolejowymi.

Opracował Karol Placha Hetman