Tarnów 2025-06-13

Węzeł kolejowy w Tarnowie.

Współrzędne geograficzne: 50.005N 20.974E. Elewacja 202 m.

Nieprzypadkowo miasto Tarnów posiada tytuł perły polskiego renesansu. Tarnowska Starówka ma swój niepowtarzalny urok. Malownicze kamieniczki, stylowy ratusz oraz gotycka Bazylika Katedralna pod wyzwaniem Narodzenia Najświętszej Maryi Panny, tworzą z tarnowskiego centrum miejsce godne uwagi każdego turysty. W Tarnowie jest kilka muzeów z cennymi eksponatami. Łatwo jest w Tarnowie znaleść restaurację z dobrym jedzeniem. Dobra pogoda jest w Tarnowie niemal gwarantowana. Miasto szczyci się tytułem najcieplejszego w całej Polsce. Stacja kolejowa w Tarnowie może się poszczycić jednym z najładniejszych dworców kolejowych w Polsce.

Historia kolei w Tarnowie.

Węzeł kolejowy w Tarnowie, w województwie małopolskim to jeden z ważniejszych punktów komunikacyjnych w południowo-wschodniej Polsce, zarówno w przeszłości, jak i współcześnie. Kolej ma znaczenie krajowe i regionalne, a jego historia sięga XIX wieku. Tarnów leżał na strategicznej trasie z Krakowa do Lwowa, co zapewniło mu szybki rozwój gospodarczy.

Budowa torów kolejowych na szlaku do Tarnowa rozpoczęła w 1853 roku, w ramach budowy linii kolei galicyjskiej imieniem Karola Ludwika (Galizische Carl Ludwig-Bahn). Stacja kolejowa w Tarnowie została uruchomiona w 1855 roku, kiedy został oddany do użytku odcinek linii kolejowej Bochnia – Dębica. Na szlaku powstały stacje kolejowe w miejscowościach: Brzesko Okocim, Bogumiłowice, Tarnów, Wola Rędzińska, Dębica. Regularnych ruch kolejowy został uruchomiony w dniu 20 lutego 1856 roku. Dalszą budowę linii kolejowej chwilowo powstrzymały efekty wojny krymskiej. Wojna krymska to była wojna między Imperium Rosyjskim a Imperium Osmańskim i jego sprzymierzeńcami: Wielką Brytanią, Francją i Królestwem Sardynii, toczona była w okresie 1853 – 1856.

Początkowo przez Tarnów przejeżdżały tylko pociągi towarowe. Pociągi osobowe ruszyły w dniu 20 lutego 1856 roku i kursowały na trasie Kraków – Dębica. Dziennie były dwa pociągi w obie strony. Podróż trwała ponad 4 godzin. Pociąg miał maksymalną prędkość 35 km/h, a średnia prędkość wynosiła 25 km/h. Pociąg miał jedną lokomotywę parową i 10 – 14 wagonów dwuosiowych, o masie do 5 000 kg każdy.

W 1876 roku, uruchomiono linię kolejową z Tarnowa do Nowego Sącza i dalej do Leluchowa i Preszowa. Linia ta wchodziła w skład sieci Transwersalnej i była zbudowana głównie z powodów strategicznych – wojskowych. Cały plan był zatwierdzony przez rząd w Wiedniu w dniu 8 maja 1970 roku. Długość szlaku wynosi 145 km.

W 1906 roku, uruchomiono kolejną linię kolejową do Szczucina, czyli w kierunku północnym. Plan został zatwierdzony w 1900 roku. Prace rozpoczęto w październiku 1905 roku. Latem 1906 roku, rozpoczęto regularny ruch pasażerski. Długość szlaku kolejowego wynosi 49 km. W tym czasie, Szczucin rozwijał się dynamicznie. W 1905 roku, oddano do użytku bitą drogę ze Szczucina do Dąbrowy Tarnowskiej.

W 1918 roku, Polska odzyskała niepodległość. Ruch kolejowy przez stację w Tanowie systematycznie wzrastał. W 1938 roku, przez Tarnów: w relacji Kraków – Przemyśl przejeżdżało 15 par pociągów, w relacji Kraków – Tarnów – Nowy Sącz – Krynica, kursowało 10 par pociągów, a w relacji Tarnów – Szczuci, 5 par pociągów.

W 1860 roku, w Tarnowie zbudowano pierwszy budynek dworca, który miał wiatę dla pociągu osobowego. Obiekt był parterowy. W budynku była poczekalnia, restauracja, poczta, kolejowe pomieszczenia służbowe i kasy (bagażowa, biletowe – osobno dla każdej klasy w pociągi: 1, 2, 3.).

W Drugiej Rzeczypospolitej rozbudowano i zmodernizowano infrastrukturę kolejową.

Podczas okupacji, w dniu 14 czerwca 1940 roku, z Tarnowa wyruszył pierwszy transport Polskich więźniów do KL Auschwitz. W bydlęcych wagonach pociągu było 728 więźniów.

Obecnie przez Tarnów przebiegają następujące linie kolejowe:

Linia kolejowa Nr 91 Kraków Główny – Medyka jest zelektryfikowana, dwutorowa. Linia należy do europejskich szlaków E30. Linia ma długość 259 km. W większości prędkość podróżna wynosi 160 km/h.

Linia kolejowa Nr 96 łączy stację Tarnów z przystankiem Leluchów. W całości jest zelektryfikowana. Linia ta jest popularnie określana jako „Kryniczanka”. Linia swój początek bierze na stacji towarowej. Na wielu odcinkach wzdłuż linii kolejowej płynie rzeka Poprad oraz biegnie krajobrazowa droga wojewódzka Nr 971 z Piwnicznej Zdroju do Krynicy Zdroju. Linia ma długość 146 km. Maksymalna prędkość wynosi 100 km/h, ale są odcinki o prędkości do 70 km/h.

Linia kolejowa Nr 115 jest nazywana potocznie „Szczucinka”. Linia jest jednotorowa, niezelektryfikowana. Do użytku oddano ją w 1906 roku. Ruch pasażerski został zawieszony w dniu 3 kwietnia 2000 roku. Od tego czasu szlak jest używany tylko dla ruchu towarowego. Na szlaku obowiązuje prędkość 20 – 40 km/h. Linia ma długość 49 km.

Linia kolejowa Nr 115 wymaga dodatkowego omówienia. W zamyśle istniała chęć połączenia linią kolejową miast Kielce i Tarnów. Do chwili obecnej takiego bezpośredniego połączenia nie ma. Brak połączenia wynika z historycznych, ekonomicznych i infrastrukturalnych uwarunkowań. Odległość Kielce – Tarnów wynosi 110 km. Istnieją odcinki: Kielce – Busko Zdrój (50 km) oraz Tarnów – Żabno (18 km). Dalszy odcinek Żabno – Szczucin został rozebrany lub jest nieprzejezdny. W teorii jest możliwość zbudowania brakującego odcinka Żabno – Busko, o długości 42 km, plus do tego konieczny jest nowy most na Wiśle. Przypomnijmy, że w 2021 roku, oddano do użytku nowy, nowoczesny most drogowy w ciągu DW Nr 937, przez rzekę Wisła. Była wówczas szansa na zbudowanie również mostu kolejowego. Przyczyny tego stanu są historyczne, a sciśle czasy rozbiorowe. Moskale i Austriacy nie mieli determinacji do zbudowania tego połączenia. W okresie Polski Ludowej, gospodarka była zarządzana przez nieudolnych komunistów, a obecnie (2025 rok) rządzą w Polsce ich potomkowie. W czasach Drugiej Rzeczypospolitej Polskiej i PRL istniały plany przedłużenia LK Nr 115 z Tarnowa przez Szczucin do Buska. Ale były inne priorytety. W 90-latach XX wieku, ruch kolejowy zaczął się zmniejszać, co nie sprzyjało powrotu do planów inwestycji. Lokalne linie, takie jak Tarnów – Szczucin, były wygaszane, ze względu na niską rentowność. PKP PLK nie planuje obecnie takiej inwestycji, w swoich programach strategicznych.

Węzeł kolejowy Tarnów jest wyposażony w ważną bocznicę istotną dla Polskiego Przemysłu Chemicznego. Ze stacji Tarnów Mościce w kierunku północnym odchodzi jednotorowa, zelektryfikowana linia kolejowa do fabryki chemicznej Grupa Azoty. Fabryka była dawniej znana jako Zakłady Azotowe w Tarnowie Mościcach. Fabryka została fundowana 1927 roku, z inicjatywy Ignacego Mościckiego, ówczesnego Prezydenta Rzeczypospolitej Polski i chemika z wykształcenia. Fabryka powstała na zachód od centrum Tarnowa. Oprócz zakładu, obecnie jest tutaj dzielnica mieszkaniowa Mościce, a jej nazwa pochodzi od nazwiska Prezydenta Ignacego Mościckiego. Budowa zakładów była elementem planu uprzemysłowienia Polski, a jednocześnie strategicznym projektem Drugiej Rzeczypospolitej Polski, obok COP – Centralnego Okręgu Przemysłowego oraz Portu Gdynia. Podczas germańskiej okupacji (1939-1945), produkowano tutaj materiały wybuchowe. Po wojnie, zakłady zostały znacjonalizowane i szybko odbudowane. Zakłady Azotowe w Tarnowie stały się jednym z największych kombinatów chemicznych w Polsce Ludowej. W szczytowym okresie, zakłady zatrudniały ponad 10 000 pracowników. Następnie, Tarnowskie Azoty stały się centrum nowo utworzonej Grupy Azoty, jednej z największych grup chemicznych w Europie. Obecnie produkcja koncentruje się na nawozach, tworzywach sztucznych i półproduktach chemicznych. Istnieje również Muzeum Mościc, które prezentuje historię zakładów i przemysłu w regionie.

Stacja Mościce.

Stacja Mościce popularnie nazywana jest po prostu „Mościce”. Stacja znajduje się przy LK Nr 91 Kraków – Medyka oraz lokalnej LK Nr 987 Mościce – Mościce Azoty. W swojej historii stacja nosiła nazwę Tarnów Dabrówka, a później Tarnów Zachodni. W 1991 roku, powrócono do nazwy Tarnów Mościce, która przywołuje nazwisko Prezydenta Drugiej Rzeczypospolitej Polski. Stacja powstała z chwilą rozpoczęcia budowy zakładów chemicznych, czyli w 1927 roku. W 1927 roku, powstał mały drewniany budynek dworcowy. W 70-latach XX wieku, zbudowano nowy budynek dworcowy w stylu modernistycznym. Dworzec oddano do eksploatacji w 1976 roku, jako obiekt kolejowo-autobusowy. Adres ulica Chemiczna. Obiekt został zaprojektowany przez architekta Stefana Wilkosza i zespół Biura Projektów Kolejowych. Obiekt charakteryzuje się prostą, funkcjonalną bryłą, z dużymi przeszkleniami. We wnętrzu jest antresola i kasetonowy sufit. Wnętrze i zadaszenie tworzą eleganckie przestrzenie, a schody, ławki i oświetlenie oddają klimat socjalistycznej epoki. Największy ruch pasażerski na stacji notowano w 70-latach, kiedy z pociągów korzystało około 3 000 – 4 000 osób / dziennie. Obiekt został wpisany do rejestru zabytków w 2020 roku. Wpisanie dworca do rejestru zabytków, zabezpiecza obiekt przed jego nieprzemyślaną rozbiórką. Od 2012 roku, budynek jest nieużytkowany i czeka na modernizację do aktualnych potrzeb. Miasto planuje stworzenie tutaj węzła przesiadkowego Park&Ride. PKP PLK wystawiło obiekt na sprzedaż za kwotę 400 000 złotych. Projekt rewitalizacji, który obejmuje adaptację funkcji dworcowych i integrację z transportem miejskim, jest przedmiotem rozmów między PKP PLK i samorządem miasta Tarnów.

W okresie 2015-2017, podczas modernizacji LK Nr 91, na stacji Mościce wykonano generalny remont układu torowego i peronów. Obecnie są dwa perony i trzy krawędzie peronowe. Zamontowano windy dla podróżnych pomiędzy tunelem dla pasażerów i peronami. Modernizacja układu torowego spowodowała podniesienie prędkości biegu pociągów do 160 km/h. Przy dworcu znajduje się także nieużywanych dworzec autobusowy, z ośmioma przystankami. Na stacji, w jej wschodniej części, przy ulicy Powstańców Styczniowych, znajduje się PKP Energetyka; Zakład Południowy w Tarnowie. Obecnie, ruch kolejowy jest sterowany przez Lokalne Centrum Sterowania, z system komputerowym. W 2018 roku, w zachodniej głowicy stacji, w ciągu ulicy Zbylitowska, zlikwidowano przejazd kolejowo-drogowy i zastąpiono go wiaduktem nad torami.

Obecnie na stacji Tarnów Mościce zatrzymuje się 55 pociągów osobowych w ciągu dnia (13 czerwiec 2025 rok). Można było pojechać do stacji: Czechowice-Dziedzice, Dębica, Jasło, Katowice, Kraków Główny, Krynica-Zdrój, Nowy Sącz, Oświęcim, Piwniczna, Rzeszów Główny, Tarnów.

Stacja Tarnów Filia.

Stacja Tarnów Filia była także nazywana Tarnów Przed-dworzec. Stacja powstała w 1903 roku, jako nowy punkt towarowy, zlokalizowany około 1 300 m przed główną stacją, od strony południowej. W okresie 1903-1918, stacja miała nazwę „Vorbahnhof Tarnów”. Obecna nazwa Tarnów Filia została nadana w 1945 roku, po drugiej wojnie światowej. Elektryfikację stacji przeprowadzono do dnia 1 kwietnia 1966 roku. Dalsza elektryfikacja linii kolejowej do Tuchowa, została wykonana w okresie 1984-1987. W 1984 roku, wykonano modernizację stacji. Przebudowano układ torowy i zbudowano nową nastawnię „TF11”, a zmodernizowano nastawnię „TF”. Prace trwały w okresie marzec-grudzień 1984 roku. Na stacji nie zatrzymują się pociągi osobowe. Stacja znajduje się na liniach kolejowych Nr 96 Tarnów – Leluchów oraz Nr 609 do stacji Tarnów Wschód. Na stacji znajduje się górka rozrządowa. Główna grupa torów towarowych znajduje się w części południowo-wschodniej. Jest tutaj 19 torów przelotowych.

Na terenie stacji, przy ulicy Rzeczna, znajduje się wieża wodna, która powstała na przełomie XIX/XX wieku. Obecnie wieża jest nieużywana, a jej stan techniczny jest dobry.

Na terenie stacji znajduje się pomnik techniki; lokomotywa parowa Ol49-72 z tendrem 25D49-63. Lokomotywa została zbudowana w 1953 roku, Fabryka Lokomotyw imieniem Feliksa Dzierżyńskiego, Chrzanów (FABROK), Nr fabryczny 3186. Kocioł został wyprodukowany; Sosnowieckie Zakłady Budowy Kotłów. Lokomotywa pracowała w MD Katowice, MD Łazy, MD Strzemieszyce, MD Przeworsk. W 1987 roku, lokomotywę skreślono ze stanu. Jako pomnik lokomotywa była pomalowana w 1992 roku i 2012 roku.

Lokomotywownia została zbudowana pod koniec XIX wieku i była kilkakrotnie modernizowana. Obsługiwano tu lokomotywy parowe. Od 60-lat serwisowano tutaj lokomotywy spalinowe, a następnie także lokomotywy elektryczne. Obecnie (2025 rok) lokomotywownia obsługuje lokomotywy: ET41, EU07, SM42.

W południowej części stacji, przy ulicy Rudy Młyny, znajduje się grupa torów nieprzejezdnych, dwie suwnice, plac składowy i kompleks budynków kolejowych. Obiekt służył do obsługi wagonów. W 2012 roku, obiekt był używany częściowo, a od 2020 roku, jest nieużywany. Tory są tutaj niezelektryfikowane. Na terenie stacji, wiele byłych obiektów kolejowych jest wykorzystywana jako sklepy, hurtownie i warsztaty.

Ciekawym, bo rzadko spotykanym elementem układu torowego na stacji jest okrąg torowy, który umożliwia objazd składów na około. Okrąg łączy wszystkie linie kolejowe w węźle w Tarnowie.

Na terenie stacji, ulica Tuchowska, we wschodniej części stacji znajduje się Kościół pod wezwaniem Świętej Trójcy. Świątynia jest drewniana i została wzniesiona w okresie 1595-1597. Była tutaj wieś Terlikowska. Świątynia jest późnogotycka, drewniana, konstrukcji zrębowej. We wnętrzu jest polichromia wykonana z początkiem XX wieku. Od dnia 25 kwietnia 1970 roku, Świątynia jest na liście zabytków, pod numerem A-187.

Obecnie ruch kolejowy w węźle Tarnów jest kierowany przez Lokalne Centrum Sterowania (LCS), które znajduje się przy stacji Tarnów, w pobliżu wiaduktu kolejowego, w ciągu ulicy Krakowska.

Opracował Karol Placha Hetman