Knurów 2025-06-21

Stacja kolejowa Knurów.

Współrzędne geograficzne: 50.217N 18.688E. Elewacja 246 m.

Miasto Knurów.

Miejscowość Knurów został fundowany w 1295 roku. Prawa miejskie zostały nadane w 1951 roku, już w PRL. Obecnie miasto należy do województwa śląskiego i leży w powiecie gliwickim. Obecnie miasto ma powierzchnię 33,95 km2, a populacja wynosi 35 899 mieszkańców, w 2022 roku.

Knurów leży w południowej części Polski, w województwie śląskim, w południowej części powiatu gliwickiego. W okresie 1975–1998, miasto administracyjnie należało do województwa katowickiego. Odległość do Gliwic wynosi 10 km, do Katowic jest 31 km, do Warszawy jest 315 km. Miasto należy do aglomeracji Katowic i należy do Górnośląskiego Okręgu Przemysłowego. Knurów leży na Wyżynie Śląskiej. Miasto ma dużo terenów zielonych i dobry system hydrologiczny. Największym jeziorem w mieście jest Staw Moczury. Największym wzniesieniem Knurowa jest wzgórze w północno-wschodniej części miasta, o elewacji 265 m. Dużym problemem tutejszych terenów są zapadliska, bagna i stawy. Jest to efektem osiadania gruntu, spowodowanego eksploatacją węgla kamiennego. Największe kopalnie to KWK Knurów oraz KWK Budryk. Tereny zielone to przede wszystkim lasy mieszane. Lasy iglaste stanowią 61,5%, a liściaste 38,5% ich całkowitej powierzchni.

Pierwsze wzmianki o Knurowie pochodzą z „Księgi uposażeń biskupstwa wrocławskiego”, założonej około 1295 roku. Z najstarszych dokumentów z 1305 i 1447 roku, wynika, że okolice Knurowa terytorialnie należały do ziemi gliwickiej, pierwotnie Królestwa Polskiego, następnie Królestwa Czech, a później austriackiej Monarchii Habsburgów. Tereny te należały do ubogich i słabo zaludnionych. Zmiany przyniosła rewolucja przemysłowa. W tym terenie, odkryto duże pokłady węgla kamiennego. Knurów z osady typowo wiejskiej przekształcił się w ośrodek przemysłowy. Większość mieszkańców była polskojęzyczna. Dynamiczny rozwój górnictwa i rosnące zapotrzebowanie na materiał strzelniczy, przyczynił się do powstania w 1875 roku, pierwszej fabryki prochu w Krywałdzie. Obecnie jedynymi śladami po dawnym zakładzie jest okazały budynek dyrekcji. W 1850 roku, w miejscowości było 143 gospodarstw (dymów), zamieszkałych przez 776 osób. W 1880 roku, w rejonie odkryto duże złoża węgla kamiennego. Podjęto decyzję o budowie dużej kopalni węgla kamiennego oraz koksowni. W efekcie w okresie 1900-1921, powstały cztery kolonie domów jednorodzinnych, zamieszkałe przez urzędników i górników. Kolonie te odznaczały się regularnością i geometrycznym układem. Do dzisiaj zachował się układ tych kolonii z elementami wiejskich gospodarstw, różniącymi się od reszty późniejszego miasta. Sukcesywnie powstawała infrastruktura towarzyszącą; poczta, szkoła, sklepy, piekarnia, warsztat szewski, pracownia krawiecka, kuźnia i warsztat rymarski. W 1912 roku, powstała Lecznica Spółki Brackiej (obecnie szpital miejski przy ulicy Niepodległości). Po wielkiej wojnie światowej zbudowano kilka modernistycznych kamienic. W okresie 1928-1929, zbudowano ratusz miejski. 

W 1908 roku, uruchomiono pierwszą linię kolejową normalnotorową.

W okresie 1919-1921, wielu mieszkańców Knurowa wzięło udział w Powstaniach Śląskich. Powstania wiązały się z terrorem germańskim wobec ludności Polskiej. W czasie plebiscytu, większość mieszkańców Knurowa zagłosowała za przyłączeniem tej części Śląska do Odrodzonej Polski. Po ukształtowaniu się granicy na Górnym Śląsku, w 1921 roku, Knurów, Szczygłowice i Krywałd znalazły się w granicach Polski już w 1922 roku. Od tej pory Knurów wchodził w skład Polski, ale stał się miejscowością graniczną, gdyż w pobliżu przebiegała granica z germańcami. Do Knurowa przybyły oddziały Wojska Polskiego. Napłynęły tutaj rzesze ludności Polskiej, która znalazła zatrudnienie w przemyśle i górnictwie, a przez to populacja miejscowości bardzo wzrosła. Mimo, że Knurów nie był miastem, to zbudowano ratusz. 

Już w dniu 1 września 1939 roku, do Knurowa, od strony Szywałdu, wkroczyły wojska germańskie. Do walki stanęło Wojsko Polskie oraz byli Powstańcy Śląscy. W czasie walk, zginęło czterech Polskich żołnierzy, w tym dowódca Feliks Michalski, którego pomnik można oglądać przy Miejskiej Szkole Podstawowej Nr 3 przy ulicy Michalskiego. Po przegranej wojnie obronnej, rozpoczął się germański terror wspierany przez folksdojczów i konfidentów. Wszystkich żołnierzy podziemia rozstrzelano. W dniu 26 stycznia 1945 roku, do Knurowa wkroczyli sowieci i rozpoczął się terror komunistyczny.

W 1951 roku, Knurów otrzymał prawa miejskie. Okres powojenny przynosi miastu dalszy rozwój związany z rozbudową przemysłu i uruchomieniem w 1961 roku, w Szczygłowicach drugiej kopalni. Do miasta napłynęły nowe grupy ludności Polskiej, co spowodowało dalszy dynamiczny rozwój przemysłu i miasta. Zbudowano nowe osiedla mieszkaniowe. W dniu 8 marca 1990 roku, w Knurowie utworzono samorząd gminny. Miasto posiada listę zabytków i wiele obiektów znajduje się pod opieką konserwatora zabytków; szpital miejski, ratusz, kościół parafialny, budynek dyrekcji KWK Knurów z 1912 roku i inne. Miasto posiada herb, flagę i hejnał. Obecnie KWK Knurów-Szczygłowice to największy pracodawca w regionie, który zatrudnia około 6 000 pracowników. 

Obecnie Knurów jest bardzo dobrze skomunikowany. Przy wschodniej granicy miasta przebiega autostrada A1, a po zachodniej stronie DK Nr 78. Natomiast w kierunku północnym, w odległości około 5 km, przebiega autostrada A4. Przez samo miasto przebiegają: DW Nr 921 oraz 924.

Stacja kolejowa Knurów.

Współrzędne geograficzne: 50.217N 18.688E. Elewacja 246 m.

W skład węzła kolejowego Knurów wchodzą: stacja kolejowa Knurów, przystanek osobowy Knurów Kopalnia (Knurów Szpital), Knurów Szczygłowice (nieczynna stacja kolejowa), Szczygłowice posterunek odgałęźny, Szczygłowice Kopalnia.

Knurów Kopalnia (Knurów Szpital) to jest przystanek osobowy, który powstał w 1965 roku. Przystanek znajduje się blisko centrum miasta, co ułatwia transport mieszkańcom. Był tam budynek dworca z kasą biletową i poczekalnią oraz dwa perony. Korzystała z niego młodzież dojeżdżająca do rybnickich szkół średnich oraz do knurowskiej Szkoły Górniczej, górnicy KWK Knurów i KWK Szczygłowice, a także pracownicy huty „Silesia”, rybnickiej Fabryki Maszyn „Ryfama” i innych zakładów pracy. Przez przystanek przebiega LK Nr 149 Zabrze Makoszowy – Leszczyny. Na przystanku były dwa perony i dwie krawędzie peronowe. W 70-latach na przystanku zatrzymywało się 12 par pociągów. Stacja została zamknięta dla obsługi podróżnych w dniu 30 października 1998 roku, a wraz z tym zlikwidowano kasę biletową, poczekalnię oraz punkt gospodarczy. W okresie 2020-2025, w miejscu dawnego przystanku powstał nowy przystanek o nazwie Knurów Szpital.

Knurów Szczygłowice to jest nieczynna stacja, która powstała w 1909 roku, na LK Nr 149 Zabrze Makoszowy – Leszczyny. W 1999 roku, na stacji przestały zatrzymywać się pociągi osobowe. Budynek dworca został wyburzony.

Szczygłowice posterunek odgałęźny, który był otwarty w 1909 roku. Są tutaj linie kolejowe: LK Nr 149 Zabrze Makoszowy – Leszczyny. LK Nr 219 KWK Szczygłowice –  Nieborowice. LK Nr 859 Szczygłowice Kopalnia – KWK Szczygłowice.

Szczygłowice Kopalnia to jest były przystanek osobowy uruchomiony w 1909 roku. Przystanek został zamknięty w 1995 roku. Przystanek leży na LK Nr 149 Zabrze Makoszowy – Leszczyny. 

Najważniejszą przyczyną przeprowadzenia przez Knurów linii kolejowej była budowa przez skarb państwa pruskiego Kopalni Węgla Kamiennego w Knurowie. Do tego projektu dołączyła się mająca powstać koksownia. Głównym celem budowy linii był transport węgla i koksu do Austrii. Linie kolejowe na Śląsku od 1884 roku, należały do państwa pruskiego. Projekt trasy powstał w 1905 roku, który to łączył stację Gierałtowice z Orzeszem. W dniu 15 lipca 1908 roku, oddano do użytku 6-kilometrowy odcinek kolei żelaznej, łączący Knurów z Gierałtowicami, a w dniu 1 października 1909 roku, przyłączono trasę prowadzącą z Knurowa do Rzędówki przez Szczygłowice, o długości 11 kilometrów. Na początku cała linia od stacji Rzędówki do Gierałtowic (przebiegająca przez Knurów) była jednotorowa, jednak duża ilość przewozów zdecydowała o dobudowie drugiego toru. Stacja Knurów została uruchomiona jako stacja III Klasy, do obsługi ruchu towarowego. Ale szybko uruchomiono tutaj ruch pocztowy i pasażerski.

Linię kolejową do Knurowa zelektryfikowano w 1986 roku. Kryzys kolejowy 90-lat XX wieku, spowodował zamknięcie wielu połączeń kolejowych. Ta degradacja dotknęła także stacji Knurów i wszystkie jego stacje i przystanki osobowe. W 2001 roku, ruch osobowy całkowicie wstrzymano. W 2009 roku, na LK Nr 149 zawalił się most nad rzeką Bierawką w Szczygłowicach. Został on wyremontowany i oddany ponownie do użytku w czerwcu 2014 roku. W wyniku przeprowadzonego remontu torowiska LK Nr 149, który prowadzono etapami, w okresie 2014 – 2018, ruch osobowy powrócił. Po 18 latach przerwy, w dniu 9 grudnia 2018 roku, razem z nowym rozkładem, uruchomiono połączenie weekendowe na szlaku Gliwice – Wisła Głębce. Był to pociąg „Kubalonka”. Następnie na stacji zatrzymywały się pociągi relacji wakacyjnych do: Bohumina, Kołobrzegu i Zakopanego. W 2022 roku, wymiana pasażerska obejmowała do 10 podróżnych w ciągu doby.

Stacja kolejowa w Knurowie posiada dwa perony i trzy krawędzie peronowe. Wyremontowane perony mają długość po 100 m, chociaż poprzednio były znacznie dłuższe. Dojście na perony jest w poziomie torów. Na stacji nigdy nie było kładki lub przejścia podziemnego. Intensywne działania ze strony samorządowców spowodowały, że kilka lat temu Knurów powrócił na kolejową mapę Polski, gdzie realizowane są połączenia pasażerskie. Zmodernizowano perony, a wkrótce uruchomiono oczekiwane kursy pociągów Kolei Śląskich. Obecnie ze stacji Knurów dziennie odjeżdża 18 pociągów (20 czerwiec 2025 rok). W czerwcu można było pojechać do stacji: Gliwice, Racibórz, Rybnik, Wilkowice Bystra, Wisła Głębce, Wodzisław Śląski.

Budynek dworca został zbudowany w 1908 roku. Dworzec jest budowlą wielobryłową. Jego dwie wysokie części mają trzy kondygnacje. Środkowa część, gdzie mieściła się kasa i restauracja jest parterowa z zagospodarowanym poddaszem. W budynku była kasa biletowa-bagażowa, mały sklepik, mieszkanie zawiadowcy. Aktualnie dworzec używany jest głównie do obsługi pociągów towarowych, zachowując część oryginalnego wnętrza. Obecnie (2025 rok) trwają pertraktacje w sprawie przejęcia budynku dworca przez miasto Knurów. Obiekt figuruje w gminnej ewidencji zabytków. Pertraktacje obejmują także zabytkową wieżę wodną.

Przy dworcu znajduje się wieża wodna, stosunkowo nieduża, o charakterystycznej betonowej konstrukcji. W pobliżu znajdują się budynki kolejowe w których były biura służb kolejowych oraz przychodnia lekarska. Na stacji są semafory świetlne. Ruch kolejowy na stacji obsługują nastawnie: „KnK”, „Kn”, „Kn1”, Na stacji Knurów są dwie linie kolejowe: LK Nr 149 Zabrze Makoszowy – Leszczyny (11,87 km linii) oraz LK Nr 863 Knurów – KWK Budryk. Nad torowiskiem stacji przebiega autostrada A1 Autostrada Bursztynowa.

Na południe od stacji znajduje się KWK Knurów, a za kopalnią hałdy kopalń Knurów i Budryk. Na północ od stacji znajduje się miasto, które rozrastało się w kierunku północno-zachodnim.

Opracował Karol Placha Hetman