Olkusz 2025-08-08

Miasto Olkusz.

Miasto Olkusz leży w województwie małopolskim. Jest siedzibą powiatu i gminy. Prawa miejskie uzyskało w 1299 roku. Powierzchnia miasta to jest 25,65 km2. Populacja miasta wynosiła 32 048 mieszkańców w 2024 roku. Olkusz historycznie należy do Ziemi Krakowskiej. Leży na Wyżynie Krakowsko-Częstochowskiej, a dokładnie na Wyżynie Olkuskiej, nad małą rzeką Baba. W pobliżu jest Pustynia Błędowska i Lasy Błędowskie, a także inne lasy i pola uprawne. Przez miasto przebiega DK Nr 94, DW Nr 783 oraz DW Nr 791. Do autostrady A4 Kraków – Katowice jest 22 km.

Szlak Orlich Gniazd to jeden z najpiękniejszych i najbardziej znanych szlaków turystycznych w Polsce. Biegnie przez malownicze tereny Jury Krakowsko-Częstochowskiej i łączy Częstochowę z Krakowem. „Orle gniazda” to średniowieczne zamki i warownie budowane na trudno dostępnych wapiennych skałach, czasem nawet kilkadziesiąt metrów od podstawy, które przypominały gniazda orłów. Powstawały głównie w XIV wieku, za czasów Kazimierza Wielkiego, aby chronić granice Królestwa Polskiego. Długość szlaku wynosi około 163 km i jest oznakowany na czerwono. Po drodze mijamy między innymi ruiny i zamki w miejscowościach: Korzkiew, Ojców, Pieskowa Skała, Rabsztyn, Bydlin, Smoleń, Pilica, Ogrodzieniec, Birów, Bąkowiec, Bobolice, Mirów, Ostrężnik, Olsztyn.

Już we wczesnym średniowieczu, na terenie Olkusza rozwinęło się górnictwo, ze względu na płytko położone pokłady srebra. W XIV wieku, miasto zostało otoczone murami. Zbudowano murowany kościół parafialny, w miejscu drewnianego. W XV wieku, powstały szyby górnicze dla wydobywania srebra i ołowiu, których pokłady zalegały głębiej. W 1551 roku, król Zygmunt August ustanowił nowy statut dla kopalń w okolicach Olkusza. W mieście była królewska mennica. Potop szwedzki był złym okresem w rozwoju miasta Olkusz; podpalania, niszczenia, grabieże, gwałty. W wyniku III rozbioru Polski, Olkusz został zajęty przez Austriaków. Po klęsce Napoleona, w 1815 roku, Olkusz wszedł do Królestwa Polskiego, całkowicie zależnego od państwa moskiewskiego. Nastąpił ponowny rozwój górnictwa. W 1814 roku, otwarto pierwszą kopalnię rudy cynku. Mieszkańcy Olkusza czynnie wzięli udział w powstaniu styczniowym. Do rozwoju Olkusza przyczyniło się powstanie linii Kolejowej Iwanogrdzko – Dabrowskiej, w 1885 roku. W tym czasie, Olkusz liczył 2 000 mieszkańców. W 1907 roku, w Olkuszu fundowano Akcyjne Towarzystwo Tłoczonych i Emaliowanych Wyrobów „Westen” Spółka Akcyjna. Obecnie jest to Olkuska Fabryka Naczyń Emaliowanych „Emalia” SA, właściciel marki „Olkusz”. W 1918 roku, Olkusz liczył 12 000 mieszkańców.

Podczas drugiej wojny, w Olkuszu germańcy założyli getto. Władze miasta utworzono z mniejszości germańskiej tutaj zamieszkałej. Dawni sąsiedzi stali się wrogami. Miasto Olkusz wcielono do rajchu. W lasach działały oddziały Armii Krajowej. W wyniku okupacji na miejscu zamordowano około 3 000 polaków, a kolejne 3 000 wywieziono do obozów koncentracyjnych. Sowieci weszli do Olkusza w dniu 20 stycznia 1945 roku. 

Po wojnie nastąpił dalszy rozwój Olkusza. W 60-latach XX wieku, otwarto kopalnię „Olkusz” i zbudowano osiedla mieszkaniowe. W Olkuszu mieszkało wielu pracowników kombinatu „Huta Katowice” z pobliskiej Dąbrowy Górniczej. Rozbudowano fabrykę naczyń emaliowanych oraz postawiono ogromne hale nowej wytwórni wentylatorów. W 70-latach XX wieku, populacja miasta osiągnęła 40 000 mieszkańców. 

Stacja kolejowa Olkusz.

Współrzędne geograficzne: 50.273N 19.573. Elewacja 366 m. Adres: ulica Składowa 2, 32-300 Olkusz.

Stacja kolejowa Olkusz powstała z chwilą uruchomienia Kolei Iwanogrdzko – Dabrowskiej, w 1885 roku. Odcinek linii Kielce – Dąbrowa został uruchomiony w dniu 26 stycznia 1885 roku. W ten sposób poprawił się znacznie transport, który przyciągnął nowych inwestorów i robotników. Do 1914 roku, nazwa stacji była pisana cyrylicą. Podczas okupacji germańskiej funkcjonowała nazwa Ilkenau (1939-1945). 

Obecnie przez stację przebiega LK Nr 62 Tunel – Sosnowiec Główny oraz LHS LK Nr 65. Linia kolejowa LHS Nr 65, oficjalnie znana jest jako Linia Hutnicza Szerokotorowa. To jest najdłuższa linia kolejowa, o szerokim rozstawie torów, 1520 mm, w Polsce. Linia jest unikalnym przypadkiem, ponieważ jest jedyną linią tego typu w Rzeczypospolitej Polskiej, która przebiega przez terytorium Polski od wschodniej granicy do centrum kraju; Sławków Południowy. Stacja Olkusz leży pomiędzy Wolbromiem i Sławkowem.

Dworzec w Olkuszu powstał w 1885 roku. Budynek dworcowy wzniesiono w typowej stylistyce tamtych czasów. Budynek jest stosunkowo prosty, ale i funkcjonalny. Budynek jest trój-bryłowy, a każda część jest przykryta osobnym dachem, o małym spadku. Skrzydło wschodnie ma trzy kondygnacje. Reszta jest dwukondygnacyjna. Budynek posiada liczne ornamenty zdobiące; boniowania, gzymsy, portale nad oknami. Budynek jest dwukolorowy.  Dachy mają drewniane ornamenty w stylu góralskim. Okna są duże, a niektóre z nich zakończone półkoliście. Od 1918 roku, na fasadach; od strony torów i placu dworcowego umieszczono Godło Polski. W czasach PRL, od strony zachodniej dworca dobudowano parterowe bezstylowe skrzydło, które powinno zostać rozebrane. Dworzec ma wartość zabytkową i przetrwał wszystkie wichury dziejowe. Kasa biletowa i poczekalnia zostały zamknięte w maju 2012 roku. Obecnie (2025 roku) budynek przechodzi generalny remont. Przed dworcem jest plac dworcowy, w którego centrum był zawsze teren zielony; ogródek, skwer, ogród kwietny. Była nawet altanka.

Od 2022 roku, prowadzony był remont stacji w Olkuszu. Przebudowano układ torowy, sieć trakcyjną i perony. Prace zakończone zostaną w 2026 roku.

Początkowo na stacji były dwa drewniane perony. W czasach PRL perony były dwa, ale usytuowane w nieco innej lokalizacji. Były to perony niskie, z nawierzchnią z płytek chodnikowych. Na peronie 2, który był wyspowy, była długa metalowa wiata. Podczas ostatniego remontu na stacji zbudowano dwa nowe perony i cztery krawędzie peronowe. Peron 1 będzie wyspowy i dwukrawędziowy. Peron 2 będzie od strony południowej i będzie miał jedną krawędź, ale dla dwóch pociągów.

Kładka nad torami została zbudowana w 60-latach XX wieku. W 2019 roku, kładka została zamknięta i została rozebrana podczas ostatniego remontu, w 2024 roku. Obecnie (2025 rok) trwają prace nad ukończeniem tunelu pasażerskiego pod torami i peronami. Będą schody i windy. Nowe perony, przejście pod torami z windami, zapewnią lepszy poziom obsługi podróżnych i ułatwią komunikację. Wartość inwestycji to 110 milionów złotych. Finansowanie zapewniono ze środków budżetu państwa. Na stacji Olkusz, powstają dwa nowe perony o długości 400 i 500 metrów. Nowe obiekty wyposażone będą w wiaty, ławki, tablice informacyjne oraz oznakowanie z systemem ścieżek dotykowych dla osób niedowidzących i słabo widzących. Będzie nowoczesne oświetlenie i system audio. Planuje się montaż automatów biletowych.

Na byłych terenach kolejowych przy stacji Olkusz, działają liczne sklepy, punkty usługowe, warsztaty i fabryki. Zwłaszcza południowa strona jest silnie uprzemysłowiona. Są tutaj nawet bocznice kolejowe, które nie są już użytkowane. We wschodniej głowicy stacji, pozostawiono skrzyżowanie kolejowo-drogowe; ulica Partyzantów – Aleja 1000-lecia. Przejazd jest zaopatrzony w zapory, sygnalizację świetlną i jest automatycznie sterowany. W zachodniej głowicy stacji Olkusz jest żelbetonowa kładka nad torami dla pieszych i rowerzystów. Kładka łączy ulice; Na Skarpie – Antoniego Kocjana. Przy kładce była nastawnia kolejowa, która w 2024 roku, została rozebrana. Na stacji Olkusz działa obecnie LCS.

Kiedy w 70-latach XX wieku, budowano LHS, tor pomiędzy dworcem i peronem przebudowano na tor szeroki. Na stacji Olkusz jest tylko jeden tor LHS i nie ma żadnych rozjazdów. Na stacji zbudowano budynek dworca dla LHS. Budynek przypomina parterowy dom jednorodzinny. Budynek był wykorzystywany sporadycznie, bo nie przyjęły się pociągi osobowe jeżdżące po LHS, do państwa moskiewskiego. Powszechna niechęć narodu polskiego do moskali była jest i będzie, tak jak do germańców.

Po obecnym remoncie (2025 rok), na stacji Olkusz będzie pięć torów z siecią trakcyjną, plus jeden tor LHS, niezelektryfikowany. Modernizację przejdą urządzeń telekomunikacyjnych, energetycznych oraz sterowania ruchem kolejowym. Wykonawcą jest Firma Swietelsky Rail Polska Sp. z o.o. Zrealizowane już prace na linii Tunel – Sosnowiec, w okresie 2016-2023, w granicach województwa małopolskiego, są warte 298 mln złotych netto. Na trasie od strony województwa śląskiego, wykonano roboty o wartości ponad 115 mln złotych netto. W 2022 roku, wybudowano i udostępniono podróżnym dodatkowy przystanek Wolbrom Zachodni, który zwiększył dostęp mieszkańców do kolei.

Stacja Olkusz obsługuje dziennie do 500 pasażerów. W dniu 6 sierpnia 2025 roku, ze stacji odjechało 29 pociągów osobowych. Można było pojechać do stacji: Kielce Główne, Kozłów, Kraków Główny, Sędziszów, Sosnowiec Główny, Wolbrom. Wszystkie pociągi były obsługiwane przez przewoźnika PolRegio.

Opracował Karol Placha Hetman